In mijn 1ste jaar aan de unief leerde ik over parasieten. Niet echt mijn meest favoriete groep van het dierenrijk maar … een groep die ik op de dag van vandaag niet kan negeren. In het verleden zocht ik al regelmatig ontwormingsplannen uit en het leek me wel zinvol om mijn ervaring en visie met je te delen. Uiteindelijk is een ontwormingsbeleid gebaseerd op voortschrijdend inzicht en leer je jouw paard of kudde op een heel andere manier kennen.
Onderaan staan 2 zeer nuttige filmpjes (in het Engels) van Dr. Martin K Nielsen die smakelijk vertelt over parasieten, ontworming en mestonderzoek.
www.thehorse.com
Wat zijn parasitaire wormen?
Parasitaire wormen planten zich voort door mee te liften op het succes van een ander maar doen dat ten koste ván de ander. Ons paard noemen we de gastheer (ook al is het een merrie). Sommige parasieten hebben meerdere gastheren maar meestal zijn ze erg kieskeurig. Die van paarden moeten niks weten van mensen dus je kan ze niet overkrijgen.
De levenscycli van de parasitaire wormen zijn niet allemaal gelijk, maar het grootste deel van hun leven speelt zich af op het weiland, paddocks of in de stal - waar onze paarden ze binnenkrijgen. In het paardenlichaam ontwikkelen de parasieten zich naar een volwassen worm (eitjes>verschillende soorten larvale stadia>wormen) en die verspreiden hun eitjes weer via de mest naar buiten.
Is een parasitaire worm dodelijk?
Een parasitaire worm veroorzaakt schade maar het is niet de bedoeling om de gastheer te doden want dan verliest die parasiet z’n leefomgeving en gaat dan zelf ook dood. Maar als het immuunsysteem en lichamelijke gezondheid van het paard niet (meer) in staat zijn om de parasitaire schade tijdig herstellen, dan wordt de situatie snel zeer ernstig. Sommige larven migreren tussen verschillende organen en veroorzaken ernstige schade die fataal kan zijn.
Kleine infectie> weinig schade> paard herstelt snel en overleeft
Gemiddelde infectie>meer schade>paard herstelt niet voldoende>paard verzwakt
Heel grote infectie>te veel schade>paard gaat dood
En toch zijn parasitaire wormen toch ook nuttig. Ze activeren het immuunsysteem in veulens waardoor dat leert reageren op infecties. Maar let op, paarden ontwikkelen niet tegen álle soorten wormen een immuniteit.
Maar bij volwassen paarden is het toch wel belangrijk om de worminfectie laag te houden.
Hoe ken je de worminfectie van je paard?
Een schadelijke worminfectie is te zien in een bloedonderzoek. Bloedarmoede, afwijkend aantal of de samenstelling van witte bloedcellen, aanwezigheid van bepaalde enzymen zijn mogelijke symptomen van een ernstige worminfectie. Maar ik wil er sneller bij zijn vóór er schade is dus wat onderzoeken we dan beter? Juist, de mest!
Mestonderzoek
In een mestonderzoek tel ik het aantal eitjes per soort worm die zich in de mest bevinden. Dit geeft een idee over de omvang van de besmetting en welk ontwormingsmiddel ik moet geven.
En toch moet ik even nuanceren: niet élke parasitaire worm scheidt continu eitjes uit - dus als ik op een “verkeerd” moment met de microscoop zoek, zie ik misschien geen eitjes omdat de parasiet net in een ander levenstadium zit, bvb als larve. Dat heet een vals negatieve uitslag (er lijkt niks aan de hand te zijn). Bloedwormen scheiden wel continu uit dus die geven wél een representatief beeld van de worminfectie van het paard.
Ik herhaal regelmatig het mestonderzoek (maandelijks of 2 maandelijks) om de evolutie van uitscheiding te kennen van m’n paard(-en). Ik doe ook mestonderzoek 2 weken ná de ontworming om te checken of het ontwormingsmiddel effect heeft gehad.
Door de mest van élk paard in de kudde te onderzoeken, krijg ik een gevarieerd beeld en zie ik dat er sommige paarden véél meer eitjes in de mest hebben dan anderen. Die noemen we de super-uitscheiders en die zijn procentueel gezien meer verantwoordelijk voor de besmetting van de weilanden en paddocks.
Wil jij ook mest gaan onderzoeken? Je kan gemakkelijk kant-en-klare sets online vinden. Naast eitjes kan je ook pollen van planten en bomen vinden - ook erg leuk om te zien! Eitjes van de aarsworm kan je ook vinden met een plakbandje dat je rond de aars van je paard plakt en onder de microscoop legt om te bekijken.
Aanvulling: ELISA-test is een speekseltest die de aanwezigheid van anti-lichamen kan aantonen. Tot op heden gebeurt de analyse ervan enkel bij erkende labo’s in de UK maar vraag er zeker naar bij je dierenarts!
Ontwormingsmiddelen
Er bestaan niet zo veel soorten ontwormingsmiddelen en ze werken niet (meer) allemaal even goed. De middelen doden niet alle (verschillende levensstadia van) parasieten in het paardenlichaam én er zijn aanwijzingen dat sommige parasitaire wormen al resistent zijn. Een parasiet kan zich namelijk zeer goed aanpassen én geeft die aanpassingen door aan zijn nakomelingen. Onze ontwormingsmiddelen evolueren echter niet zo snel. Dus correct ontwormen is dus belangrijk om de toekomst van paarden gezond te houden.
Er zijn 5 soorten ontwormingsmiddelen en bij elk is er al soms resistentie vastgesteld. Daarom draag ik mijn steentje bij om een totale resistentie zo lang mogelijk uit te stellen want ja… die is sowieso onvermijdelijk. Let op: meestal werkt het middel enkel tegen de volwassen exemplaren en niet tegen de tegen de eitjes of tegen de larven.
Dit zijn dus de namen van de actieve stoffen in de ontwormingsmiddelen en onderaan staan de Belgische handelsnamen. Op de bijsluiter staat met welke actieve stof je te maken hebt. Je kan deze enkel via de dierenarts verkrijgen overigens.
Opgelet: Op de bijsluiter van het ontwormingsmiddel staat hoe lang het middel werkt: de werkingsduur geeft aan na hoeveel weken er weer eitjes in de mest verschijnen. Ondertussen weet men uit onderzoek dat deze werkingsduur reeds van 22 weken terugliep naar 4 weken! Dit is dus de aanwijzing dat resistentie tegen onze enige ontwormingen niet ver af is!
TIP: Als je toch je paard moet ontwormen: neem het zekere voor het onzekere en geef een overdosering (mensen blijken meestal het gewicht van hun paard te onderschatten dus corrigeer jezelf).
Opgelet: de mest na ontworming is giftig voor honden en katten.
Natuurlijke middelen op basis van kruiden die verkocht worden als ontworming, doden geen parasieten. Die zijn dus nutteloos om te gebruiken als ontworming. Er zijn ook geen wetenschappelijke bewijzen dat deze kruiden het immuunsysteem ondersteunen, laat staan verbeteren.
Blind ontwormen
Op maneges, pensions en dergelijke doet men meestal een blinde ontworming: 3 of 4 keer per jaar krijgt élk paard van stal een ontworming, ongeacht de infectiegraad. Dit is de meest praktische en gemakkelijke manier voor een stalbaas en ook gemakkelijk voor de klanten. Er zijn nog weinig pensionstallingen die deze kennis en kunde aanbieden aan hun klanten.
Uit onderzoek blijkt echter dat niet élk paard evenveel wormeitjes via de mest uitscheidt. Met andere woorden, niet élk paard is een even grote besmetter van de weilanden en paddocks. Daarom is het zinvoller om enkel die super-uitscheiders te ontwormen. Op die manier verbruik ik minder ontwormingsmiddel en vertraag ik de resistentie ertegen. Door niet élke parasitaire worm bloot te stellen aan een ontwormingsmiddel, blijven er voldoende niet-resistente wormen over.
We houden dus beter de besmettingsgraad laag ipv de wormen proberen uit te roeien (wat ons toch niet lukt met de huidige medicatie).
Besmettingsgraad omgeving laag houden
De levenscyclus van een parasitaire worm speelt zich meer in de omgeving af dan in het paard! Dus ook daar neem ik maatregelen om de levenscyclus van parasieten buiten het paardenlichaam te verstoren.
mijn kudde graast maximaal 1 week per weide, daarna krijgen ze een andere weide (ik heb 5 weides) en mest ik de afgegraasde weide helemaal uit. Elke weide krijgt dus 4 weken mestvrije rust. Dit verhoogt de kans op vertragende weersinvloeden (te lage of te hoge temperatuur is niet gunstig voor de ontwikkeling van parasieten) en is lang genoeg om de meeste infecterende larven te laten sterven van de honger bij gebrek aan de gastheer.
De weide is “afgegraasd” als het gras nog 5 cm lang is. Zo voorkom ik overbegrazing, zodat paarden het gras naast de mesthopen (waarin eitjes zitten) met rust laten.
Ik haal de mest weg van de weides en paddock 4x/week (1x/paard/week in de kudde). De larves van bloedworm zijn redelijk winterhard, ze overleven zelfs een jaar bij -180 graden, en overleven onze zachte winters dus gemakkelijk. Mest spreiden is dus niet voldoende (sowieso ook nadelig voor grasmat).
De grote mesthoop wordt elke 2 maanden volledig weggehaald. Kwaliteitsvol composteren is een intensieve activiteit. Om er zeker van te zijn dat alle parasieten effectief gedood zijn moet elk stuk van de composthoop minimaal 60 graden gedurende 5 dagen hebben gehaald - ik heb daar geen tijd voor, noch de zware machines. Alle juiste info over composteren vind je op www.vlaco.be
Na de ontworming verplaats ik de kudde NIET naar een nieuwe “propere” weide want dan besmet ik die met resistente larven (diegene die de ontworming hebben overleefd zijn per definitie resistent). De kudde blijft 72 uur op de zandpaddock.
Eigen ontwormingsbeleid
Een eigen ontwormingsbeleid is afhankelijk van het aantal paarden, de oppervlakte waarop ze gehouden worden, hun ontwormingsverleden, leeftijden, jouw tijd/mogelijkheden om de paddock en weides hygiënisch te houden. Hieronder beschrijf ik mijn beleid dat van 4 blinde ontwormingen evolueerde naar ontwormen op basis van mestonderzoek.
Het doel van een ontwormingsbeleid: de infectiegraad laag houden, gezondheidsproblemen door worminfectie voorkomen én voldoende niet-resistente wormenpopulatie behouden.
Ik doe in de lente wekelijkse mestonderzoeken van elk paard. In de zomer en herfst doe ik dit maandelijks. Zo ontdek ik de super-uitscheiders in de kudde en kijk ik de werking van het ontwormingsmiddel na indien ik dit moest geven.
Ik ontworm enkel de paarden die super-uitscheider zijn van wormeitjes (die ik dus via mestonderzoek ken).
Ik haal 4 keer per week mest weg, ook van de weides.
Ik doe in november 1x een blinde ontworming (na de eerste vorst):
omwille van het risico op vals negatieve resultaten van de mestonderzoeken
tegen de lintworm die zelden te zien is in mestonderzoek (sommige weides bevatten mos met wellicht de mosmijt, ook een gastheer van de lintworm)
tegen de paardenhorzel (legt geen eitjes en blijft in de maag)
tegen de larvale stadia in het paardenlichaam die (nog) geen eitjes leggen
Als ik een ontwormingsmiddel gebruik, dan blijft de kudde 3 dagen op de paddock zodat ik de mesthopen zeer grondig kan weghalen (paddock met zand is makkelijker uitmesten dan met gras en het gebrek aan gras vermindert de ontwikkeling van een aantal soorten larven).
Ten leste
Ik krijg vaak te horen dat het lastig is om een kudde van verschillende eigenaren moeilijk samen op 1 lijn te krijgen is. En dat is jammer. Als een eigenaar ervoor kiest om zijn/haar paard in een kudde te zetten dan hoort daar ook een kudde-mentaliteit bij. Ook al krijgen slechts de super-uitscheiders een ontwormingsmiddel, álle paarden zijn erbij gebaad dus de kosten kunnen ook gedeeld worden.
Ik begrijp dat pension/manege-houders er weigerachtig tegenover staan om aan mestonderzoek van de hele stalling te doen. Toch denk ik dat, om je als stalling te onderscheiden van de concurrentie, mestonderzoek zeker een waardevolle troef is. Met steekproeven is het mogelijk om de infectiegraad laag te houden, ook van bvb. >20 paarden. Eigenaars worden door moderne dierenartsen en andere voorstanders steeds meer gesensibiliseerd om resistentie te vertragen dus de vraag komt vanzelf steeds meer. In Nederland loopt men op dit onderwerp al een 5-tal jaar voor, België wordt nu ook wakker.
Nuttige info
Dr. Martin K Nielsen laat de spoelworm, lintworm, paardenhorzel en de kleine bloedworm zien. Daarna legt hij het mestonderzoek uit en laat hij een geautomatiseerde manier zien.
Dr. Martin K Nielsen praat over de levenscyclus van de kleine bloedworm, eitellingen, seizoenale invloeden, symptomen van ziekte maar ook over de opkomende resistentie tegen ivermectine en moxidectine.
Bronnen
Webinar Paardenhouderij “Ontwormingsmanagement”, Prof. Dr. Edwin Claerebout – Ugent – faculteit Diergeneeskunde, vakgroep virologie, Parasitologie en Immunologie, 2021
Equine Parasite Control: Deworming and Beyond, C. Lesté-Lasserre, MA, www.thehorse.com, 2020
A guide to the treatment and control of 8 equine gastrointestinal parasite infections, ESCCAP Guideline, 2019
Handbook of Equine Parasite Control, M.K. Nielsen, C. Reinemeyer, 2018
Handboek Wormen bij paarden, Ciska Ketelaar, 2018
Eigen communicatie met DA. I. Laurent, DA. M. Schelkens, Dierenkliniek De Morette
www.vetcompendium.be
